Trong thời gian qua, tình hình thanh thiếu niên vi phạm pháp luật nói chung và phạm tội nói riêng đang trở thành nỗi nhức nhối của xã hội, với số lượng ngày tăng, tổ chức ngày càng nghiêm trọng, phức tạp. Trên địa bàn tỉnh ta, theo số liệu thống kê của ngành chức năng, trong năm 2010, đã xảy ra 254 vụ thanh thiếu niên vi phạm pháp luật, với 357 đối tượng (trong đó khởi tố 116 vụ, 163 đối tượng). Trong số các hành vi vi phạm pháp luật do thanh thiếu niên gây ra, chủ yếu là các hành vi vi phạm liên quan đến tài sản, như: cưỡng đoạt, cướp, trộm cắp, cướp giật tài sản là 127 vụ, 194 đối tượng (trong đó có 64 vụ, 94 đối tượng bị khởi tố); cố ý gây thương tích là 81 vụ, 110 đối tượng (trong đó có 33 vụ, 47 đối tượng bị khởi tố); đáng chú ý là thanh thiếu niên gây ra 07 vụ giết người, 04 vụ hiếp dâm… Đa số thanh thiếu niên vi phạm pháp luật là nam giới, chiếm 99,7% (356/357), số thanh thiếu niên đang ngồi trên ghế nhà trường vi phạm là 17,9% (64/357). Về trình độ văn hoá, đối tượng vi phạm không biết chữ chiếm 2,5%; tiểu học chiếm 38,3%; trung học cơ sở chiếm 63,6%; trung học phổ thông chiếm 9,5%; trong số đó 82% đối tượng đã bỏ học.Tình hình thanh thiếu niên vi phạm không chỉ xuất hiện ở thành phố, thị xã - địa bàn dân cư đông đúc, phức tạp… mà còn xảy ra ở các xã, thôn, buôn miền núi, do một số nguyên nhân chủ yếu như sau:
- Về phía gia đình: Không dành thời gian để quan tâm, giáo dục con cái, buông lỏng quản lý, không chú ý đến sự phát triển tâm sinh lý của con cái, nuông chiều, không nghiêm khắc trong việc dạy bảo con em mình, hoặc không có phương pháp dạy dỗ đúng đắn; giữa cha mẹ và con cái không hiểu lẫn nhau... Bên cạnh đó, một số trẻ em sống trong hoàn cảnh mồ côi cha hoặc mẹ, cha mẹ ly hôn, cha mẹ thường xuyên xảy ra mâu thuẫn… dẫn đến sự thiếu hụt về mặt tình cảm, phát triển lệch lạc – làm cho các em cảm thấy bị bỏ rơi, sẵn sàng bỏ nhà đi lang thang, do đó dễ bị kẻ xấu lợi dụng, lôi kéo, dụ dỗ thực hiện hành vi vi phạm pháp luật.
- Về phía nhà trường: Ở một số trường, việc quản lý học sinh chưa đảm bảo, chỉ chú trọng đến việc quản lý các em trong thời gian học tập ở trường mà chưa chú trọng phối hợp chặt chẽ với phụ huynh học sinh để thấu hiểu hoàn cảnh gia đình, đặc điểm tâm sinh lý của từng em, qua đó có phương pháp giảng dạy và uốn nắn kịp thời khi các em có những biểu hiện sai trái, lệch lạc.
- Chương trình giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức. Việc giáo dục kỹ năng sống, ứng xử.. chưa được chú trọng.
Việc buông lỏng quản lý học sinh cũng dẫn đến việc các hiện tượng tiêu cực bên ngoài xâm nhập vào học đường lôi kéo các em đi vào con đường phạm tội.
Mặt khác, do sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình chưa tốt, nên nhiều học sinh lấy lý do gia đình để nghỉ học, hoặc giả mạo đơn xin phép của phụ huynh để bỏ học đi chơi; hay có nhiều em bị nhà trường kỷ luật, đuổi học mà gia đình không biết… Từ đó, gia đình và nhà trường thiếu thông tin, thiếu biện pháp ngăn chặn các hành vi vi phạm của các em.
- Về môi trường xã hội: Ngoài gia đình và nhà trường thì môi trường xã hội cũng tác động không nhỏ đến việc hình thành và phát triển nhân cách của người chưa thành niên. Các nhân tố thường dẫn đến người chưa thành niên phạm tội gồm: thiếu sót trong công tác giáo dục văn hoá – tư tưởng, do tác động tiêu cực từ cơ chế thị trường đã ảnh hưởng đến sự phát triển về nhân cách, đạo đức của các em.
Công tác phòng, ngừa vi phạm pháp luật chưa được chú trọng. Việc quản lý của các ngành chức năng đối với các hoạt động kinh doanh giải trí ở quán bar, quán Karaoke, cửa hàng Internet… thiếu chặt chẽ đã tạo cho các cơ sở này trở thành nơi tụ tập của một số thanh thiếu niên có tiền, bỏ học, trốn học…
Ngoài ra, công tác tái hoà nhập các em có hành vi vi phạm pháp luật về cộng đồng chưa được các ngành, các cấp quan tâm, các em phải chịu định kiến, mặc cảm… từ đó sinh ra tư tưởng tiêu cực, dễ có các hành vi tái phạm.
- Về bản thân các em: Gia đình, nhà trường và xã hội có những ảnh hưởng lớn đến các hành vi của người chưa thành niên. Tuy nhiên, chính bản thân các em cũng có vai trò quyết định trong việc lựa chọn hành vi ứng xử cho riêng mình. Do đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này, chưa có sự phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, là lứa tuổi đang có sự thay đổi mạnh mẽ về tâm sinh lý, muốn khẳng định mình, không muốn phụ thuộc và phần lớn các em chưa làm chủ được bản thân nên dễ bị lôi kéo, kích động tham gia vào những việc làm sai trái, vi phạm pháp luật; nhiều em bị ảnh hưởng tâm lý từ các loại phim ảnh bạo lực, văn hoá phẩm đồi truỵ trên mạng Internet và ngoài xã hội.
Bản thân một số em lại thích đua đòi, ăn chơi, thích hưởng thụ mà gia đình lại không có điều kiện cung cấp nên các em tự tìm cách kiểm tiền để thoả mãn các nhu cầu cá nhân.
Trước thực trạng nói trên, để ngăn chặn, đẩy lùi việc trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
- Các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể, nhà trường cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến các chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Các cơ quan chức năng, các đoàn thể cần phối hợp với nhà trường đẩy mạnh công tác giáo dục ý thức chấp hành pháp luật, đạo đức cho học sinh.
- Nhà trường cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát sinh hoạt của học sinh trong giờ học; thường xuyên liên hệ chặt chẽ với gia đình để thông báo kịp thời kết quả học tập, rèn luyện cũng như các biểu hiện lệch lạc trong suy nghĩ, lối sống của học sinh để phối hợp giáo dục, quản lý.
- Các bậc phụ huynh cần quan tâm tới sự phát triển tâm sinh lý và việc học tập của con em mình; đồng thời, thường xuyên giữ mối liên hệ chặt chẽ với nhà trường để nắm bắt tình hình học tập, tư tưởng, các mối quan hệ của con em mình.
- Chính quyền các cấp cần tạo điều kiện cho thanh thiếu niên có các hình thức sinh hoạt văn hoá lành mạnh; có kế hoạch động viên, cảm hoá, tạo việc làm cho trẻ vị thành niên có hành vi vi phạm pháp luật đã bị xử lý trở về địa phương.
- Cần có sự quản lý, giám sát đối với cá cơ sở kinh doanh, giải trí tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm minh, kịp thời các cơ sở vi phạm…
Có thể nói, công tác phòng, ngừa ngăn chặn trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật cần có sự phối hợp đồng bộ của các cấp uỷ Đảng, chính quyền và toàn xã hội. Việc tăng cường sự phối hợp giữa các cấp, các ngành, các tổ chức để tìm ra những giải pháp hiệu quả, kịp thời ngăn chặn tội phạm trong lứa tuổi chưa thành niên là vấn đề đang rất cần được sự quan tâm của toàn xã hội.
(B.N)
