Phát huy dân chủ cơ sở - Nền tảng để xây dựng Đắk Lắk phát triển bền vững

Năm 2025 là một năm có nhiều biến động và thử thách đối với tỉnh Đắk Lắk, đặc biệt trong bối cảnh triển khai sắp xếp, hợp nhất tỉnh và thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Giữa những xáo trộn về tổ chức bộ máy và tác động của điều kiện thời tiết bất thường, kinh tế khó khăn, công tác thực hiện dân chủ ở cơ sở vẫn được Tỉnh ủy, chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội xác định là nhiệm vụ trọng tâm, then chốt để giữ vững ổn định, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân. Báo cáo số 51-BC/TU ngày 23/11/2025 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Đắk Lắk không đơn thuần là một bản tổng kết, mà là một bức tranh đa chiều, phản ánh chân thực quá trình hiện thực hóa quyền làm chủ của nhân dân giữa muôn vàn xáo trộn và thách thức.

Có một tư duy chỉ đạo xuyên suốt và nhất quán được thể hiện rõ: coi dân chủ cơ sở là "chất kết dính" xã hội và "công cụ" để quản lý sự thay đổi một cách ổn định. Giữa làn sóng sắp xếp tinh gọn bộ máy theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, việc duy trì và phát huy dân chủ không bị xem nhẹ. Ngược lại, nó được gắn kết chặt chẽ, có chủ đích với các nhiệm vụ chính trị trọng tâm:

- Gắn với xây dựng, chỉnh đốn Đảng (Kết luận 21): Biến dân chủ thành kênh để nhân dân tham gia góp ý, giám sát, góp phần ngăn ngừa những biểu hiện suy thoái nội bộ.

- Gắn với học tập tư tưởng Hồ Chí Minh (Chỉ thị 05): Thực hành dân chủ là biểu hiện sinh động nhất của tư tưởng "dân là gốc".

- Gắn với phát triển kinh tế - xã hội vùng (Nghị quyết 23): Phát huy dân chủ để khơi dậy sức mạnh nội sinh, đoàn kết các dân tộc, tạo đồng thuận cho phát triển.

Tính chủ động về mặt thể chế được thể hiện rõ khi Hội đồng nhân dân tỉnh mới, ngay sau hợp nhất, đã ban hành các nghị quyết then chốt như Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐND về các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ và Nghị quyết số 15/2025/NQ-HĐND hỗ trợ kinh phí cho Ban Thanh tra nhân dân cấp xã. Đặc biệt, việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về phương án hợp nhất tỉnh và sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã theo đúng quy trình là một điểm sáng về mặt thủ tục và nguyên tắc. Hành động này mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc: tôn trọng và lắng nghe tiếng nói của người dân ngay trong những quyết định hệ trọng nhất, làm thay đổi căn bản đời sống hành chính của họ. Đây là bài kiểm tra thực tế đầu tiên về tính hiệu lực và thiện chí của việc thực thi dân chủ trong điều kiện đặc biệt.

Báo cáo phác họa một bức tranh với những mảng màu sáng – tối rõ rệt, cho thấy sự vận động không đồng đều trên các địa bàn và lĩnh vực.

- Mặt được:

Ổn định hóa bộ máy sau sáp nhập: Thành công nổi bật là duy trì được sự vận hành cơ bản ổn định của chính quyền 2 cấp. 100% UBND xã, phường thực hiện "một cửa", "một cửa liên thông" là nỗ lực lớn để đảm bảo dịch vụ công không bị đứt gãy. Việc giải quyết dứt điểm chế độ, chính sách cho 3.385 cán bộ bị ảnh hưởng bởi sắp xếp, với số tiền 3.339 tỷ đồng, đã góp phần ổn định tâm tư đội ngũ, giảm thiểu nguy cơ rối loạn trong nội bộ hệ thống.

Dân chủ trong quản trị công: Ở cấp xã, việc công khai, lấy ý kiến về các dự án đầu tư, thu hồi đất, xây dựng hạ tầng đã dần đi vào nề nếp. Ở cơ quan, việc công khai thông tin về ngân sách, nhân sự, thanh tra... qua nhiều kênh cho thấy bước tiến trong xây dựng văn hóa minh bạch. Hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng bắt đầu phát huy tác dụng như cơ chế giám sát tại chỗ.

Bùng nổ các mô hình sáng tạo, linh hoạt: Đây là điểm nhấn đầy ấn tượng và có sức sống nhất. Từ việc nữ Bí thư xã Ea Knuếc livestream bán sầu riêng – một hình thức kết nối và phát triển kinh tế đậm chất thời đại số, đến các mô hình "Tổ Công nghệ số Cộng đồng", "Thôn số Thuận tiện" trong phong trào "Bình dân học vụ số" cho thấy dân chủ không chỉ là hội họp, mà còn được thể hiện qua việc trao quyền, trang bị công cụ và thúc đẩy sự tham gia thiết thực. Các mô hình đối thoại định kỳ (như ở xã Phú Xuân, Krông Ana) đã chạm đến nhu cầu giao tiếp trực tiếp, giải tỏa bức xúc, hạn chế khiếu kiện vượt cấp.

- Mặt hạn chế:

Tính hình thức và sự đứt gãy trong chỉ đạo: Báo cáo thẳng thắn thừa nhận tình trạng "có lúc, có nơi còn hình thức". Việc công khai đôi khi chỉ dừng ở niêm yết, lấy ý kiến thiếu chiều sâu và phản hồi. Sự lúng túng của hệ thống trở nên rõ rệt sau khi Ban Chỉ đạo thực hiện dân chủ ở cơ sở cấp tỉnh kết thúc hoạt động. Nhiều Đảng ủy xã rơi vào tình trạng "không có cơ sở để triển khai", cho thấy sự phụ thuộc cứng nhắc vào cơ chế chỉ đạo từ trên xuống, thiếu tính chủ động trong thể chế hóa nhiệm vụ vào nghị quyết lãnh đạo cụ thể của địa phương.

Điểm nghẽn năng lực và nhận thức cán bộ cơ sở: Một bộ phận cán bộ, công chức "chưa nhận thức đầy đủ", "còn e dè, ngại bày tỏ ý kiến", thậm chí "chưa nắm vững các quy định". Trong bối cảnh địa bàn rộng, khối lượng công việc lớn sau hợp nhất, sự yếu kém về năng lực này khiến việc triển khai dân chủ trở nên méo mó, thiếu sinh khối.

Hệ thống văn bản và nguồn lực: "Chạy sau" thực tiễn. Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật chậm được ban hành, cùng với nguồn kinh phí hạn chế cho tuyên truyền, tập huấn, đã tạo ra nghịch lý: chủ trương đề cao nhưng cơ sở lại thiếu "công cụ" hướng dẫn rõ ràng và "nhiên liệu" nguồn lực để thực thi hiệu quả.

Tâm lý thụ động từ phía người dân: "Tâm lý e ngại" của một bộ phận nhân dân, người lao động là rào cản tâm lý lớn. Nguyên nhân có thể từ văn hóa phụ thuộc, lo sợ phiền phức, nhưng quan trọng hơn là niềm tin chưa đủ mạnh vào việc ý kiến của mình sẽ được tôn trọng và tạo ra sự thay đổi thực sự.

Từ những kết quả đạt được, có thể đánh giá, năm 2025, về cơ bản Đắk Lắk đã hoàn thành giai đoạn đầu tiên: duy trì được khung pháp lý và sự ổn định tối thiểu của công tác dân chủ cơ sở giữa cơn "chấn động" tổ chức. Tỉnh đã làm tương đối tốt việc "pháp điển hóa" (thể chế hóa bằng nghị quyết) và "thủ tục hóa" (tuân thủ quy trình).

Tuy nhiên, thực tiễn chung vẫn là sự phát triển không đồng đều, còn nhiều mảng tối và phụ thuộc nhiều vào ý chí chủ quan của người đứng đầu. Những sáng kiến hay mới chỉ là "đốm lửa" cần được nhân rộng. Các hạn chế về nhận thức, năng lực cán bộ và tính hình thức vẫn là rào cản có tính hệ thống.

Định hướng cho năm 2026 mà Tỉnh ủy đề ra là hoàn toàn đúng đắn, tập trung vào "nâng cao chất lượng, hiệu quả". Thách thức lớn nhất lúc này không còn là ban hành văn bản, mà là: Chuyển hóa nhận thức của mỗi cán bộ thành hành động thực chất, coi dân chủ là phương thức lãnh đạo, quản lý tối ưu. Biến sự tham gia từ bị động sang chủ động: Xây dựng niềm tin thông qua phản hồi cụ thể, giải quyết minh bạch các kiến nghị, để người dân thấy rõ kết quả đóng góp của họ. Hệ thống hóa và nhân rộng sáng kiến: Biến những "đốm lửa" như livestream bán nông sản, tổ công nghệ số... thành phong trào rộng khắp, có sự hỗ trợ về chính sách và kỹ thuật. Giải quyết căn cơ vấn đề nguồn lực: Cần cơ chế phân bổ ngân sách hợp lý, coi đây là khoản đầu tư cho ổn định và phát triển bền vững…

Báo cáo của Tỉnh ủy Đắk Lắk là một tài liệu trung thực, phản ánh được cả thành tựu lẫn những vấn đề nội tại của quá trình thực thi dân chủ ở cơ sở trong điều kiện đặc thù. Năm 2025, tỉnh đã thành công trong việc "giữ vững thành trì" dân chủ trước một cuộc tái cấu trúc hành chính quy mô lớn. Hành trình phía trước là chuyển từ mặt trận "ổn định tổ chức" sang mặt trận "nâng cao chất lượng và hiệu quả thực chất". Thành bại sẽ phụ thuộc vào việc tỉnh có chuyển được từ tư duy chỉ đạo bằng mệnh lệnh hành chính sang tư duy kiến tạo, nuôi dưỡng một môi trường dân chủ thực sự từ dưới lên hay không. Khi đó, dân chủ mới thực sự trở thành "sức mạnh mềm" và động lực nội sinh để Đắk Lắk vượt qua mọi khó khăn, phát triển nhanh, bền vững, văn minh./.

Lê Thủy