Trình tự áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định phạt tiền trong xử phạt vi phạm hành chính

Trong quá trình thực thi pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, việc chấp hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, đặc biệt là quyết định phạt tiền, có vai trò hết sức quan trọng nhằm bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, góp phần giáo dục, răn đe và phòng ngừa vi phạm. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn những trường hợp cá nhân, tổ chức chậm thi hành hoặc cố tình không thi hành quyết định xử phạt. Hiện nay, Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (được sửa đổi, bổ sung tại Luật số 67/2020/QH14 và Luật số 88/2025/QH15), cùng với Nghị định số 166/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đã quy định cụ thể về trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định phạt tiền. Các quy định này tạo cơ sở pháp lý thống nhất, chặt chẽ, giúp các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thực hiện đúng trình tự, thủ tục.

Về cơ bản, thủ tục áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định phạt tiền được thực hiện theo các bước sau đây:

Bước 1. Xác minh điều kiện cưỡng chế

Xác minh điều kiện cưỡng chế là khâu mở đầu, có ý nghĩa quan trọng nhằm bảo đảm tính khách quan, đúng trình tự, tránh việc áp dụng biện pháp cưỡng chế một cách tùy tiện, thiếu căn cứ pháp luật. Nghị định số 166/2013/NĐ-CP đã quy định nguyên tắc áp dụng các biện pháp cưỡng chế theo thứ tự: (1) Khấu trừ một phần lương hoặc một phần thu nhập; (2) Khấu trừ tiền trong tài khoản; (3) Kê biên tài sản có giá trị tương ứng với số tiền phạt để bán đấu giá; (4) Thu tiền, tài sản khác của đối tượng bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính do tổ chức, cá nhân khác đang giữ, trong trường hợp người vi phạm cố tình tẩu tán tài sản. Việc xác minh điều kiện cưỡng chế được tiến hành như sau:

- Xác minh thông tin về tiền lương, thu nhập và bảo hiểm xã hội

Đối với cá nhân bị cưỡng chế, việc xác minh tiền lương, thu nhập và bảo hiểm xã hội của họ sẽ được thực hiện đầu tiên. Theo đó, người có thẩm quyền có trách nhiệm tổ chức xác minh thông tin về tiền lương, thu nhập, mức bảo hiểm xã hội mà cá nhân bị cưỡng chế được hưởng nhằm xem xét khả năng áp dụng biện pháp khấu trừ một phần lương hoặc thu nhập để thi hành quyết định xử phạt. Cá nhân bị cưỡng chế; tổ chức hoặc cá nhân đang quản lý tiền lương, thu nhập của người này cũng như các tổ chức, cá nhân có liên quan có trách nhiệm cung cấp thông tin trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được yêu cầu và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác của thông tin đã cung cấp.

- Xác minh thông tin về tài khoản của cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế:

Trường hợp qua xác minh cho thấy cá nhân bị cưỡng chế không có việc làm, không có thu nhập ổn định hoặc không được trả lương, người có thẩm quyền tiếp tục tiến hành xác minh thông tin về tài khoản của cá nhân đó tại các tổ chức tín dụng nhằm xác định khả năng áp dụng biện pháp khấu trừ tiền trong tài khoản nếu có tiền gửi.

Đối với tổ chức bị cưỡng chế, việc xác minh thông tin về tài khoản ngân hàng là bước đầu tiên trong quá trình xem xét, lựa chọn biện pháp cưỡng chế. Nếu kết quả xác minh cho thấy tổ chức có tiền gửi tại các tổ chức tín dụng, người có thẩm quyền sẽ ban hành quyết định áp dụng biện pháp khấu trừ tiền từ tài khoản của tổ chức đó.

Người có thẩm quyền có quyền yêu cầu tổ chức tín dụng cung cấp thông tin về tài khoản của cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế theo quy định của pháp luật. Việc cung cấp, khai thác và sử dụng thông tin phải bảo đảm bí mật thông tin của khách hàng. Cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế có trách nhiệm thông báo cho người có thẩm quyền về tên tổ chức tín dụng, nơi mở tài khoản và số tài khoản của mình khi có yêu cầu.

- Xác minh thông tin về tài sản của đối tượng bị cưỡng chế:

Sau khi xác minh về thu nhập, tiền lương và tài khoản ngân hàng, nếu kết quả cho thấy cá nhân bị cưỡng chế không có lương, thu nhập, bảo hiểm xã hội; không có tài khoản ngân hàng hoặc tài khoản không đủ tiền để khấu trừ, hoặc tổ chức bị cưỡng chế không có tài khoản hoặc tài khoản không đủ tiền, người có thẩm quyền phải tiến hành xác minh thông tin về tài sản nhằm xem xét khả năng áp dụng biện pháp kê biên tài sản có giá trị tương ứng với số tiền phạt để tổ chức bán đấu giá, bảo đảm thi hành quyết định xử phạt.

Các cơ quan, đơn vị, tổ chức và cá nhân có liên quan có trách nhiệm phối hợp, cung cấp thông tin về tài sản của đối tượng bị cưỡng chế khi có yêu cầu theo quy định.

- Xác minh thông tin về tiền, tài sản của đối tượng bị cưỡng chế do tổ chức, cá nhân khác (bên thứ ba) đang nắm giữ trong trường hợp người vi phạm cố tình tẩu tán tài sản:

Trong một số trường hợp, cá nhân hoặc tổ chức bị cưỡng chế có thể cố tình tẩu tán tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ thi hành quyết định xử phạt. Khi đó, sau khi đã áp dụng đầy đủ các bước xác minh nêu trên mà vẫn chưa thu đủ số tiền phạt, người có thẩm quyền cưỡng chế phải tiến hành xác minh tài sản, tiền của người bị cưỡng chế do bên thứ ba đang giữ để xem xét áp dụng biện pháp cưỡng chế thu tiền, tài sản này.

Đồng thời, người có thẩm quyền cưỡng chế có trách nhiệm chứng minh hành vi cố tình tẩu tán tài sản của người bị cưỡng chế. Tổ chức hoặc cá nhân đang nắm giữ tài sản của người bị cưỡng chế phải cung cấp thông tin trung thực, đầy đủ về tài sản và hành vi tẩu tán (nếu có) khi được yêu cầu, để làm căn cứ áp dụng biện pháp cưỡng chế theo quy định pháp luật.

Bước 2. Ra quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế

Sau khi hoàn tất việc xác minh điều kiện cưỡng chế, nếu xác định cá nhân hoặc tổ chức bị cưỡng chế có đủ điều kiện để áp dụng biện pháp cưỡng chế phù hợp, người có thẩm quyền phải kịp thời ban hành quyết định cưỡng chế theo đúng nguyên tắc, thứ tự và điều kiện quy định tại Nghị định số 166/2013/NĐ-CP. Quyết định cưỡng chế phải do người có thẩm quyền ban hành, trường hợp cấp phó ra quyết định cưỡng chế phải có quyết định giao quyền theo quy định của pháp luật.

Hiện nay, Nghị định số 118/2021/NĐ-CP ngày 23/12/2021 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính (đã được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 68/2025/NĐ-CP), đã ban hành hệ thống biểu mẫu trong công tác xử phạt vi phạm hành chính, trong đó có các biểu mẫu phục vụ việc áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định phạt tiền. Việc ban hành các biểu mẫu này góp phần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và minh bạch trong quá trình áp dụng trên thực tế.

Bước 3. Gửi quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế

Trong thời hạn 02 ngày làm việc kể từ ngày ban hành, quyết định cưỡng chế phải được gửi đến cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế, cơ quan, tổ chức thực hiện việc cưỡng chế và cá nhân, tổ chức có liên quan. Quyết định cưỡng chế được gửi theo một trong các hình thức: Giao trực tiếp; Gửi qua dịch vụ bưu chính bằng hình thức bảo đảm; Gửi bằng phương thức điện tử. Trường hợp không thể thực hiện được các hình thức trên, cơ quan có thẩm quyền thực hiện niêm yết công khai quyết định cưỡng chế tại nơi cư trú của cá nhân hoặc nơi đặt trụ sở của tổ chức bị cưỡng chế hoặc gửi quyết định đến UBND cấp xã nơi cư trú của cá nhân hoặc nơi đặt trụ sở của tổ chức bị cưỡng chế.

Nếu quyết định được giao trực tiếp nhưng cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế cố tình không nhận, người có thẩm quyền phải lập biên bản về việc từ chối nhận, có xác nhận của chính quyền địa phương và được coi là quyết định đã giao.

Đối với trường hợp gửi qua bưu điện bằng hình thức bảo đảm, nếu sau 03 lần gửi, trong thời hạn 10 ngày mà bị trả lại do cá nhân, tổ chức bị cưỡng chế cố tình không nhận, thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành niêm yết công khai theo quy định. Sau khi quyết định cưỡng chế đã được niêm yết tại nơi cư trú của cá nhân, trụ sở của tổ chức bị cưỡng chế hoặc có căn cứ cho rằng người bị cưỡng chế trốn tránh không nhận quyết định cưỡng chế thì được coi là quyết định đã được giao.

Bước 4: Tổ chức thi hành quyết định áp dụng biện pháp cưỡng chế

Ngay sau khi quyết định cưỡng chế được giao cho cá nhân, tổ chức bị áp dụng biện pháp cưỡng chế theo quy định (như đã nêu ở Bước 3), cá nhân, tổ chức này có trách nhiệm nghiêm chỉnh chấp hành quyết định và phải chịu mọi chi phí phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện biện pháp cưỡng chế. Thời hạn thi hành quyết định cưỡng chế là 15 ngày, kể từ ngày nhận quyết định cưỡng chế, trừ trường hợp quyết định cưỡng chế có ghi thời hạn thi hành nhiều hơn 15 ngày thì thực hiện theo thời hạn đó. Việc tổ chức thi hành các biện pháp cưỡng chế được thực hiện theo quy định, cụ thể như sau:

- Biện pháp cưỡng chế khấu trừ một phần lương hoặc thu nhập được thực hiện theo quy định tại Điều 12 Nghị định số 166/2013/NĐ-CP.

- Biện pháp cưỡng chế khấu trừ tiền từ tài khoản: việc này được thực hiện theo quy định tại điểm c khoản 8 Điều 88 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2022 (sửa đổi, bổ sung năm 2020) và Điều 16 Nghị định số 166/2013/NĐ-CP.

- Biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản có giá trị tương ứng với số tiền phạt để bán đấu giá được thực hiện theo quy định tại Điều 22 đến Điều 27 Nghị định số 166/2013/NĐ-CP

- Biện pháp cưỡng chế thu tiền, tài sản của đối tượng bị cưỡng chế do bên thứ 3 đang nắm giữ trong trường hợp cá nhân, tổ chức sau khi vi phạm cố tình tẩu tán tài sản được thực hiện theo quy định tại Điều 32 Nghị định số 166/2013/NĐ-CP.

Trong quá trình tổ chức thi hành quyết định cưỡng chế, cơ quan có thẩm quyền cần bảo đảm an ninh, trật tự, tôn trọng quyền con người, đồng thời kiên quyết xử lý trường hợp cố tình cản trở hoặc không chấp hành quyết định cưỡng chế.

Có thể thấy, pháp luật hiện hành đã quy định đầy đủ, rõ ràng và chặt chẽ về trình tự, thủ tục áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định phạt tiền trong xử lý vi phạm hành chính. Do đó, các cơ quan, đơn vị và cá nhân có thẩm quyền cần nắm vững quy định pháp luật, chủ động và kiên quyết trong tổ chức thực hiện, bảo đảm công tác cưỡng chế được tiến hành kịp thời, công bằng, đúng pháp luật, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân./.

Hoàng Hiền