Hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa 2021-2025: Thành tựu, thách thức và lộ trình đổi mới

Ngày 19/01/2021, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2021-2025 (Quyết định 81/QĐ-TTg), đánh dấu bước ngoặt trong chính sách đồng hành, kiến tạo của Nhà nước với khu vực kinh tế nòng cốt này. Sau 05 năm triển khai, Bộ Tư pháp vừa có Báo cáo tổng kết 05 năm thực hiện Chương trình (Báo cáo số 781/BC-BTP ngày 18/12/2025). Báo cáo không chỉ điểm lại những kết quả ấn tượng về một hệ sinh thái hỗ trợ pháp lý đa dạng, mà còn thẳng thắn chỉ ra những "điểm nghẽn" thể chế và đề ra tầm nhìn đổi mới toàn diện cho giai đoạn tới.

Dưới sự chủ trì của Bộ Tư pháp, Chương trình đã được triển khai đồng bộ từ Trung ương đến 34 tỉnh, thành phố với hàng nghìn văn bản chỉ đạo. Hoạt động hỗ trợ được triển khai đa dạng qua ba nhóm chính: cung cấp thông tin, bồi dưỡng kiến thức và tư vấn pháp luật.

Cổng Pháp luật quốc gia đã cập nhật 400.000 văn bản; Tòa án nhân dân tối cao công bố gần 2 triệu bản án, trong đó có 34.776 án về kinh doanh thương mại. Trang thông tin hỗ trợ pháp lý cho DNNVV của Bộ Tư pháp đăng tải trên 1000 tin, bài. Chuyên mục "Trả lời kiến nghị về văn bản pháp luật" trên Cổng Pháp luật quốc gia chỉ sau 5 tháng (từ 31/5 - 30/10/2025) đã giải quyết 318 kiến nghị, nhiều vụ việc liên quan trực tiếp đến DNNVV. Bộ Tư pháp phối hợp sản xuất 556 chương trình truyền hình, phát thanh (như "Kinh doanh và Pháp luật" trên VTV2, VOV), tập trung vào chính sách mới và cảnh báo rủi ro. Cầu nối giải quyết "điểm nghẽn" thực tiễn
Các diễn đàn cấp cao như Diễn đàn "Kinh doanh và Pháp luật" các năm 2022, 2024 với sự chủ trì của Phó Thủ tướng đã thu hút hàng trăm doanh nghiệp và lãnh đạo bộ, ngành. Đây là kênh quan trọng để tháo gỡ vướng mắc liên ngành, đặc biệt trong các lĩnh vực "nóng" như đất đai, thuế, đầu tư. Các hội nghị, tọa đàm tại địa phương cũng được tổ chức sôi nổi. Các bộ, ngành, địa phương đã tổ chức khoảng 5.156 hội thảo, tập huấn và thực hiện 28.989 lượt tư vấn trực tiếp, thu hút khoảng 600.000 lượt người tham gia. Hoạt động này góp phần nâng cao năng lực tự bảo vệ pháp lý và phòng ngừa rủi ro cho doanh nghiệp…

Kết quả tổng thể về mặt số liệu: Phát hành khoảng 3,64 triệu tài liệu, ấn phẩm hỗ trợ pháp lý dưới dạng tờ gấp, sổ tay, infographic. Ban hành khoảng 1.077 văn bản chỉ đạo, điều hành. Giải đáp kịp thời hàng nghìn vướng mắc, góp phần giảm thiểu rủi ro và chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp…

Bên cạnh thành tựu, Báo cáo chỉ ra những hạn chế sâu sắc, nhiều vấn đề mang tính căn cơ: (1) Nghị định số 55/2019/NĐ-CP bộc lộ nhiều bất cập. Mức hỗ trợ chi phí tư vấn quá thấp (tối đa 3-10 triệu đồng/năm/doanh nghiệp) không đủ sức hấp dẫn luật sư tham gia. Thủ tục thanh toán rườm rà khiến doanh nghiệp ngại tiếp cận. (2) Đối tượng hỗ trợ hẹp: Chưa bao gồm hộ kinh doanh cá thể (hơn 5 triệu hộ) - lực lượng đông đảo nhưng dễ tổn thương. Chưa có cơ chế ưu tiên cho doanh nghiệp vùng sâu, vùng xa, do phụ nữ làm chủ như yêu cầu của các Nghị quyết mới của Đảng. (3) Ngân sách không đủ và phân bổ bất hợp lý: Thông tư số 64/2021/TT-BTC chưa tạo cơ chế rõ ràng. Hầu hết các bộ, ngành (trừ Bộ Tư pháp) không được bố trí kinh phí riêng để thực hiện nhiệm vụ. (4) Kể từ khi Nghị định số 55 có hiệu lực đến nay, chưa có vụ việc tư vấn pháp luật nào được thực hiện bởi mạng lưới tư vấn viên pháp luật, và chưa có hồ sơ đề nghị hỗ trợ chi phí nào được nộp. Điều này cho thấy mô hình này gần như không hoạt động. Tư vấn chủ yếu mang tính giải quyết hậu quả, thiếu tư vấn chiến lược phòng ngừa rủi ro từ đầu. (5) Nội dung và phương pháp chưa thực sự lấy doanh nghiệp làm trung tâm. Tài liệu còn nặng tính pháp lý, ít tình huống thực tế, mẫu hợp đồng. Tập huấn chưa dựa trên khảo sát nhu cầu sâu, nặng lý thuyết, thiếu case study. Năng lực một số báo cáo viên còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm thực chiến. (6) Nguồn lực mỏng và công nghệ chưa được khai thác tối đa. Cán bộ làm công tác hỗ trợ pháp lý chủ yếu kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu. Ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số chưa đồng đều và đầu tư đúng mức…

Trước yêu cầu từ các Nghị quyết mới của Đảng (như Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân), Bộ Tư pháp đề ra định hướng đổi mới mạnh mẽ:

1. Hoàn thiện thể chế: Mở rộng đối tượng sang hộ kinh doanh, hợp tác xã; xây dựng cơ chế ưu tiên đặc thù; tăng mức hỗ trợ chi phí tư vấn và đơn giản hóa thủ tục thanh toán. Bổ sung cơ chế hợp tác công-tư (PPP), xã hội hóa, khuyến khích trách nhiệm cộng đồng.

2. Chuyển đổi số mạnh mẽ trong hỗ trợ pháp lý: Phát triển Trung tâm hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp số trên nền tảng Cổng Pháp luật quốc gia. Ứng dụng AI, Chatbot để cung cấp tư vấn sơ bộ 24/7. Sử dụng Big Data để phân tích nhu cầu và cá nhân hóa cảnh báo rủi ro. Phát triển ứng dụng di động, tận dụng mạng xã hội để truyền thông chính sách.

3. Nâng cao chất lượng và tính thực chất: Xây dựng khung năng lực và đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ cán bộ hỗ trợ. Chuyển trọng tâm từ tư vấn giải quyết hậu quả sang tư vấn chiến lược, phòng ngừa rủi ro ngay từ khi thành lập doanh nghiệp. Biên soạn tài liệu, tổ chức tập huấn theo ngành nghề, quy mô cụ thể, với nhiều tình huống thực tế.

Tại Báo cáo, Bộ Tư pháp kiến nghị Thủ tướng: Chỉ đạo xây dựng ngay Nghị định mới thay thế Nghị định số 55/2019/NĐ-CP và Chương trình giai đoạn 2026-2031. Chỉ đạo bố trí nguồn lực đầy đủ, coi hỗ trợ pháp lý là dịch vụ công thiết yếu. Các bộ, ngành, địa phương và tổ chức đại diện doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ hơn, chủ động rà soát, đơn giản hóa thủ tục và tăng cường ứng dụng công nghệ.

Báo cáo của Bộ Tư pháp là một bức tranh toàn cảnh trung thực: thành tựu đáng ghi nhận về xây dựng hệ thống, nhưng hiệu quả thực chất còn hạn chế do những rào cản thể chế và cách thức triển khai. Giai đoạn 2021-2025 đã hoàn thành sứ mệnh kiến tạo nền tảng. Giai đoạn 2026-2031 cần một cuộc "lột xác" mạnh mẽ, với tinh thần cải cách thể chế quyết liệt, ứng dụng công nghệ tối đa và lấy nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, đặc biệt là các đối tượng yếu thế, làm trung tâm. Thành công của công cuộc đổi mới này sẽ góp phần quan trọng hiện thực hóa các mục tiêu phát triển kinh tế tư nhân, xây dựng môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, đồng hành cùng DNNVV vươn tầm quốc tế./.

Lê Thủy