Đắk Lắk trên hành trình thu hẹp khoảng cách phát triển vùng dân tộc thiểu số

Với vị thế địa chiến lược quan trọng giáp ranh Campuchia và biển Đông, Đắk Lắk ngày nay (sau khi hợp nhất tỉnh Đắk Lắk và Phú Yên) hiện lên là một bức tranh văn hóa - xã hội đa dạng, phong phú với 44 dân tộc anh em cùng chung sống. Trong tổng số hơn 3,3 triệu dân, đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) chiếm tỷ lệ 25,4%, tương đương gần 840.000 người, một số dân tộc đông người gồm: Ê đê (427.736 người, 12,93%), Nùng (90.971 người, 2,75%), Tày (66.645 người, 2,02%), M’nông (56.485 người, 1,71%), Mông (45.073 người, 1,36%), Gia Rai (23.964 người, 0,72%) và Thái (23.953 người, 0,72%). Sự đa dạng này vừa là nét đẹp bản sắc, vừa đặt ra những thách thức không nhỏ trong công tác quản lý, điều hành và đảm bảo công bằng xã hội.

Năm 2025 đánh dấu một chặng đường quan trọng trong việc triển khai đồng bộ các chương trình, chính sách dân tộc tại Đắk Lắk. Báo cáo mới nhất của UBND tỉnh không chỉ ghi nhận những kết quả ấn tượng về phát triển kinh tế - xã hội mà còn chỉ rõ những tồn tại, hạn chế cần được tháo gỡ để vùng DTTS và miền núi thực sự bứt phá trong thời gian tới (Báo cáo số 0242/BC-UBND ngày 24/11/2025).

Thực trạng vùng DTTS Đắk Lắk - Những con số biết nói

Theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022 – 2025, tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh có 805.233 hộ dân, trong đó hộ DTTS là 192.615 hộ (23,92%).

Về tỷ lệ hộ nghèo, tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh có 40.917 hộ nghèo (5,08%) và 43.444 hộ cận nghèo (5,40%). Tuy nhiên, xét riêng trong cộng đồng DTTS, con số này lên tới 27.079 hộ nghèo (chiếm 14,06% tổng số hộ DTTS) và 20.112 hộ cận nghèo (10,44%). Sự chênh lệch này cho thấy khoảng cách phát triển giữa vùng DTTS và các vùng khác trên địa bàn tỉnh vẫn còn khá lớn, đòi hỏi những chính sách đặc thù, tập trung.

Những chuyển biến tích cực từ nguồn lực đầu tư mạnh mẽ

1. Hạ tầng kinh tế - xã hội được đầu tư bài bản

Giai đoạn 2021-2025, Đắk Lắk được ngân sách Trung ương phân bổ 6.837 tỷ đồng để thực hiện 03 Chương trình MTQG (vốn đầu tư phát triển hơn 4.161 tỷ đồng, vốn sự nghiệp hơn 2.676 tỷ đồng). Bên cạnh đó, tỉnh đã chủ động cân đối, bố trí nguồn ngân sách địa phương đối ứng hơn 1.688 tỷ đồng. Nguồn lực khổng lồ này đã tạo ra những thay đổi rõ rệt: 100% đường ô tô đến trung tâm xã được rải nhựa hoặc bê tông; Trên 85% số xã, thôn vùng DTTS và miền núi có đủ cơ sở hạ tầng đáp ứng yêu cầu phát triển; Tỷ lệ thôn có đường ô tô đến trung tâm được cứng hóa đạt trên 70%; Tỷ lệ hộ dân được sử dụng điện lưới quốc gia và các nguồn điện khác phù hợp đạt 99%.

Riêng trong năm 2025, thực hiện Tiểu dự án 1 (Dự án 4, Chương trình MTQG 1719), tỉnh đã phân bổ trên 1.340 tỷ đồng để đầu tư xây dựng mới 157 công trình và duy tu bảo dưỡng 174 công trình hạ tầng thiết yếu.

2. Chính sách an sinh xã hội đi vào thực chất

Các chính sách hỗ trợ trực tiếp cho người dân được triển khai quyết liệt, tập trung vào những nhu cầu cơ bản nhất:

- Đất ở, nhà ở: Ngân sách đã bố trí hơn 130,3 tỷ đồng thực hiện Dự án 1 (Chương trình 1719). Tính đến nay, đã giải ngân hơn 23 tỷ đồng hỗ trợ nhà ở cho 523 hộ và hỗ trợ đất ở cho 4 hộ. Bên cạnh đó, tỉnh đã thực hiện 16 dự án ổn định, sắp xếp dân cư tại 15 xã với kinh phí lên tới hơn 705 tỷ đồng.

- Nước sinh hoạt: Hơn 7.300 hộ DTTS được hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán với tổng kinh phí trên 24 tỷ đồng. Tỷ lệ hộ DTTS nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 95,91%.

- Tín dụng ưu đãi: Tổng dư nợ cho vay chính sách đạt 182,9 tỷ đồng, giúp 3.624 hộ tiếp cận nguồn vốn để phát triển sản xuất, ổn định đời sống, trong đó nổi bật là cho vay chuyển đổi nghề (105,9 tỷ đồng cho 1.693 hộ) và hỗ trợ làm nhà (74,9 tỷ đồng cho 1.887 hộ).

3. Chất lượng giáo dục - đào tạo và y tế được nâng lên

- Về giáo dục: Hệ thống trường lớp được củng cố với 1.379 cơ sở giáo dục. Mạng lưới 21 trường phổ thông dân tộc nội trú (PTDTNT) và 07 trường phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT) đóng vai trò nòng cốt trong việc nâng cao dân trí. Tỉnh đặc biệt quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, với việc khởi công 03 trường nội trú liên cấp tại các xã biên giới (Buôn Đôn, Ia Lốp, Ia Rvê) với tổng vốn 390,5 tỷ đồng. Tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia năm 2025 đạt 59,29%. Công tác giáo dục nghề nghiệp cũng được đẩy mạnh, thu hút 19.961 học viên.

- Về y tế: Chất lượng chăm sóc sức khỏe cho đồng bào có nhiều cải thiện. Tỷ lệ người DTTS tham gia BHYT đạt 98,1%, tỷ lệ sinh con tại cơ sở y tế hoặc có cán bộ y tế hỗ trợ đạt 99%. Tuổi thọ trung bình người DTTS đạt 70,9 tuổi. Tuy nhiên, tỷ lệ trẻ em DTTS dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng thể nhẹ cân (19%) và thấp còi (28%) vẫn còn cao, đặt ra yêu cầu cần có các chương trình can thiệp dinh dưỡng đặc thù.

4. Bản sắc văn hóa được gìn giữ và phát huy

Công tác bảo tồn văn hóa truyền thống được quan tâm đúng mức. Toàn tỉnh hiện có 57 Nghệ nhân Ưu tú đang tích cực truyền dạy, gìn giữ các di sản. Các hoạt động như liên hoan cồng chiêng, dân ca, dân vũ, phục dựng nghi lễ truyền thống (Lễ cúng bến nước của người Ê đê, Lễ hội đua voi Buôn Đôn, Lễ hội Lồng Tồng của người Tày...) được tổ chức thường xuyên. 100% trường PTDTNT trên địa bàn đã tổ chức cho học sinh mặc trang phục truyền thống trong các ngày lễ lớn, góp phần nuôi dưỡng ý thức giữ gìn bản sắc từ thế hệ trẻ.

5. Phổ biến pháp luật và trợ giúp pháp lý - Cầu nối đưa pháp luật đến với đồng bào

Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) và trợ giúp pháp lý (TGPL) được xác định là một trong những trụ cột quan trọng trong thực hiện chính sách dân tộc, góp phần nâng cao ý thức pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho đồng bào.

Tỉnh đã tổ chức 02 Hội nghị trực tuyến quy mô lớn để phổ biến các Luật, Nghị quyết mới của Quốc hội. Đặc biệt, ấn phẩm Bản tin Tư pháp Đắk Lắk được phát hành với số lượng 1.500 cuốn mỗi quý để cung cấp miễn phí cho đội ngũ báo cáo viên, cán bộ xã và trưởng thôn, buôn. Hệ thống 80 tủ sách pháp luật được đặt tại các xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, thường xuyên được cập nhật, trở thành điểm đến tin cậy cho người dân muốn tìm hiểu pháp luật. Công tác tuyên truyền cũng được hiện đại hóa thông qua Trang thông tin điện tử PBGDPL, Cổng thông tin Sở Tư pháp và cả tài khoản Zalo chính thức.

Hoạt động trợ giúp pháp lý cho đồng bào DTTS ngày càng được nâng cao cả về chất và lượng. Trong năm 2025, các Trung tâm TGPL nhà nước trên địa bàn đã thụ lý 4.396 vụ việc. Trong đó, có 1.134 vụ việc TGPL cho đối tượng là đồng bào DTTS, chủ yếu là tham gia tố tụng (1.122 vụ việc) để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ trước pháp luật. Con số này cho thấy nhu cầu tiếp cận công lý của đồng bào ngày càng lớn và dịch vụ TGPL đã thực sự trở thành chỗ dựa pháp lý tin cậy cho người nghèo, người dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa.

6. Hệ thống chính trị cơ sở và an ninh nông thôn được củng cố

Tỉnh ủy Đắk Lắk đặc biệt chú trọng công tác cán bộ người DTTS. Tỷ lệ cán bộ, công chức, viên chức là người DTTS trong hệ thống chính trị các cấp đạt 10,02%, trong đó cấp xã là 17,30% và cấp tỉnh là 6,25%. Đội ngũ 1.063 người có uy tín trong cộng đồng được phát huy vai trò, trở thành cầu nối quan trọng trong việc tuyên truyền, vận động và giữ gìn an ninh trật tự tại địa phương.

Lực lượng Công an tỉnh đã triển khai hiệu quả nhiều mô hình, như tổ chức 116 "điểm" "Ngày hội toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc", duy trì hoạt động của 184 mô hình trong phong trào toàn dân bảo vệ ANTQ, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả ấn tượng, báo cáo cũng chỉ ra những thách thức còn tồn tại:

- Khoảng cách giàu - nghèo: Tỷ lệ hộ nghèo DTTS (14,06%) cao gấp gần 03 lần tỷ lệ chung của tỉnh (5,08%). Việc thoát nghèo chưa thực sự bền vững.

- Chất lượng nguồn nhân lực: Trình độ dân trí và chất lượng nguồn nhân lực còn thấp. Năng lực của một bộ phận cán bộ cơ sở còn hạn chế.

- Dịch vụ xã hội cơ bản: Chất lượng giáo dục, y tế, văn hóa tuy được nâng lên nhưng vẫn thấp hơn mặt bằng chung. Tình trạng học sinh bỏ học, trang thiết bị y tế thiếu thốn vẫn còn tồn tại.

- Nguồn lực đầu tư: Nguồn lực còn hạn chế, mức hỗ trợ của một số chính sách (như hỗ trợ đất ở, đất sản xuất) còn thấp so với giá thị trường, khó khăn trong triển khai.

- Vấn đề đất đai và sinh kế: Tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất vẫn là vấn đề bức xúc. Công tác đào tạo nghề chưa thực sự hiệu quả, chưa tạo được sinh kế bền vững.

- An ninh nông thôn: Tội phạm ma túy, trộm cắp, cờ bạc, tín dụng đen vẫn diễn biến phức tạp. Một bộ phận người dân còn dễ bị các thế lực thù địch lợi dụng, kích động.

Nguyên nhân: Xuất phát điểm thấp, địa hình chia cắt, khí hậu khắc nghiệt. Nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Sự điều chỉnh chính sách từ Trung ương đôi khi ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện. Nhận thức của một bộ phận cán bộ về công tác dân tộc chưa đầy đủ, dẫn đến chỉ đạo thiếu quyết liệt. Một bộ phận đồng bào còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại, chưa chủ động vươn lên…

Trước thềm năm 2026, UBND tỉnh Đắk Lắk đã xác định rõ các mục tiêu và giải pháp trọng tâm nhằm đẩy nhanh tiến độ phát triển vùng DTTS “Tiếp tục phát triển toàn diện lĩnh vực văn hóa - xã hội; xóa bỏ các hủ tục lạc hậu gắn với gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc. Thực hiện giảm nghèo bền vững, bảo đảm an sinh xã hội; không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số. Đồng thời, chú trọng xây dựng hệ thống chính trị cơ sở vững mạnh, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc”.

Để đạt được mục tiêu này, Báo cáo đã đề ra các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu:

Một là, Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục: Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền để đồng bào hiểu rõ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, củng cố niềm tin, phát huy tinh thần tự lực, tự cường.

Hai là, Thể chế hóa và hoàn thiện chính sách: Rà soát, cụ thể hóa các chính sách hiện có, bảo đảm tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thực tế địa phương. Bố trí đủ nguồn lực để triển khai hiệu quả.

Ba là, Phát triển kinh tế, giải quyết sinh kế: Đẩy mạnh chuyển giao khoa học kỹ thuật, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung. Thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn. Giải quyết triệt để tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất.

Bốn là, Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Tập trung vào giáo dục - đào tạo và y tế. Đẩy mạnh đào tạo nghề theo nhu cầu thị trường. Nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ sở, chú trọng phát triển đảng viên là người DTTS.

Năm là, Giữ vững an ninh, quốc phòng: Tiếp tục xây dựng thế trận an ninh nhân dân vững chắc. Đấu tranh hiệu quả với các loại tội phạm, ngăn chặn âm mưu lợi dụng vấn đề dân tộc, tôn giáo để phá hoại khối đại đoàn kết…

Hành trình thu hẹp khoảng cách phát triển vùng DTTS của Đắk Lắk là một hành trình dài, đầy thách thức nhưng cũng ẩn chứa nhiều cơ hội. Những kết quả đạt được trong năm 2025 là một nền tảng quan trọng, khẳng định hướng đi đúng đắn của tỉnh. Với sự quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và đặc biệt là sự nỗ lực vươn lên của chính đồng bào các dân tộc, Đắk Lắk hoàn toàn có cơ sở để kỳ vọng về một tương lai nơi vùng DTTS và miền núi thực sự trở thành những vùng kinh tế năng động, đời sống người dân ấm no, bản sắc văn hóa được gìn giữ và phát huy, góp phần vào sự phát triển bền vững chung của tỉnh nhà./.

Lê Thủy