Lá phiếu của Nhân dân: Nền tảng kiến tạo nhà nước pháp quyền

Không khí toàn quốc triển khai công tác bầu cử đại biểu Quốc hội Khóa XVI, đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031 như một lời nhắc lại âm vang lịch sử của mùa bầu cử đầu tiên năm 1946. Hành trình gần 80 năm qua khẳng định bầu cử là sự kết tinh truyền thống dân chủ, trí tuệ và khát vọng làm chủ của toàn dân tộc, là cơ chế hiến định cốt lõi để hiện thực hóa quyền lực nhân dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

1. Âm vang lịch sử và mạch nguồn dân chủ

Chỉ một ngày sau khi đọc Tuyên ngôn Độc lập, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ liên hiệp lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã "đề nghị Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu". Thông điệp Người gửi gắm trong bài "Ý nghĩa Tổng tuyển cử" đăng báo Cứu Quốc đến nay vẫn vẹn nguyên giá trị: "Tổng tuyển cử tức là tự do, bình đẳng, tức là dân chủ, đoàn kết." Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên ngày 06/01/1946 đã trở thành mốc son, đánh dấu sự ra đời của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước dân chủ Nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.

Tinh thần ấy bắt nguồn từ truyền thống "dân chủ làng xã" - mô hình tự quản đặc sắc, nơi người dân cùng bàn bạc, biểu quyết các công việc chung. Những giá trị tích cực như sự tín nhiệm dành cho người được bầu, tư duy về người đại diện xứng đáng vì lợi ích chung... đã trở thành di sản, ảnh hưởng sâu sắc đến ý thức về quyền bầu cử của người dân Việt Nam.

2. Bầu cử - Cơ chế hiến định hiện thực hóa quyền lực Nhân dân

Kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh: "Dân chủ là để dân mở miệng nói, để dân bầu ra người thay mặt mình lo việc nước", Điều 6 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: "Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân".

Theo đó, bầu cử là phương thức cơ bản để Nhân dân trực tiếp thực thi quyền lực nhà nước. Mỗi lá phiếu không chỉ là quyền chính trị, mà còn là sự ủy quyền thiêng liêng của nhân dân. Cơ chế trách nhiệm và bãi nhiệm đại biểu đảm bảo quyền lực nhà nước luôn bắt nguồn từ nhân dân, do nhân dân ủy quyền và phục vụ lợi ích của nhân dân.

3. Bầu cử - Nền tảng kiến tạo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Bầu cử góp phần trực tiếp vào việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua các phương diện cốt lõi:

- Kiến tạo các cơ quan quyền lực nhà nước: Thông qua bầu cử, Nhân dân trực tiếp bầu ra Quốc hội và HĐND - những cơ quan quyền lực nhà nước ở trung ương và địa phương, từ đó hình thành nên các cơ quan hành pháp, tư pháp. Đây là cơ chế thực hiện nguyên tắc phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực.

- Bảo đảm sự thượng tôn pháp luật: Toàn bộ quy trình bầu cử được thực hiện nghiêm túc theo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật. Tính pháp lý cao và sự minh bạch của cuộc bầu cử chính là biểu hiện sinh động của nguyên tắc pháp quyền.

- Bảo vệ quyền con người, quyền công dân: Quyền bầu cử, ứng cử là quyền chính trị cơ bản, được Hiến pháp 2013 ghi nhận. Việc bảo đảm để mọi công dân thực hiện quyền này một cách tự nguyện, bình đẳng chính là thước đo quan trọng cho việc thực hiện mục tiêu dân chủ và công bằng xã hội.

4. Đổi mới công tác bầu cử trong bối cảnh xây dựng chính quyền hiệu lực, hiệu quả

Hướng tới cuộc bầu cử năm 2026, công tác chuẩn bị được triển khai bài bản với những yêu cầu cao. Chỉ thị 46-CT/TW của Bộ Chính trị nhấn mạnh: không hạ thấp tiêu chuẩn vì cơ cấu, không để lọt người cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực, thiếu trung thực.

Đáp ứng yêu cầu cải cách bộ máy nhà nước, công tác bầu cử đã có nhiều đổi mới quan trọng:

- Hoàn thiện pháp luật: Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân (Luật số 83/2025/QH15) có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 đã tạo khung pháp lý thống nhất, bảo đảm tính minh bạch.

- Nâng cao chất lượng đại biểu: Chú trọng cơ cấu hợp lý và tăng tỷ lệ đại biểu chuyên trách.

- Ứng dụng công nghệ thông tin: Số hóa danh sách cử tri, quản lý dữ liệu giúp tăng hiệu quả và minh bạch.

- Đáp ứng yêu cầu chính quyền hai cấp: Lựa chọn đại biểu có năng lực, tư duy đổi mới phù hợp với mô hình chính quyền địa phương tinh gọn (cấp tỉnh và cấp xã) theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.

5. Gắn kết chặt chẽ với công tác nội chính, phòng chống tham nhũng

Công tác bầu cử có mối liên hệ mật thiết với việc đẩy mạnh nội chính, phòng chống tham nhũng. Việc thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và Chính phủ (tại Công văn số 7319/VPCP-V.I ngày 06/8/2025) về xử lý các vụ án tham nhũng, dự án kém hiệu quả có ý nghĩa then chốt.

Một môi trường pháp quyền trong sạch sẽ góp phần "sàng lọc", loại bỏ những ứng cử viên không đủ phẩm chất, ngăn chặn tình trạng "chạy chức, chạy quyền". Một nền tư pháp vững mạnh là chỗ dựa để bảo vệ tính nghiêm minh của pháp luật trong suốt quá trình bầu cử.

Kết luận:

Bầu cử ở Việt Nam là biểu tượng sinh động của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, là sự hội tụ ý chí, niềm tin của toàn dân tộc. Mỗi cuộc bầu cử không chỉ là sinh hoạt chính trị - pháp lý, mà còn là động lực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hướng tới cuộc bầu cử năm 2026, việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực tổ chức, phát huy vai trò của cử tri và gắn kết chặt chẽ với công tác phòng chống tham nhũng sẽ bảo đảm cho nền dân chủ của chúng ta ngày càng thực chất, hiệu quả, góp phần xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân./.

Lê Thủy